4. Instalacja i użytkowanie pod Windows

Rozdział ten odnosi się tylko do systemów Windows 9x, ME, 2000, NT lub XP.

Przed instalacją należy sprawdzić, czy Windows potrafi, przy czytaniu CD-ROM-ów, korzystać z rozszerzeń Microsoft Joliet. Uruchamiając Eksplorator wystarczy sprawdzić, czy wyświetlana lista plików CD-ROM-u posiada „długie” nazwy, pisane małymi i wielkimi literami. Jeżeli tak nie jest, nie można używać systemu uruchamialnego bezpośrednio z CD-ROM-u.

Zawarty tu system Win32 TeX zawiera przeglądarkę plików dvi, Windvi, która w użyciu podobna jest do Unixowego xdvi. Dokumentacja znajduje się w texmf/doc/html/windvi/windvi.html.

4.1. Program TeXLive.exe


pict
Rysunek 4: Okno programu TeXLive

Jeśli system Windows jest skonfigurowany tak, aby umożliwiał automatyczny start programów po włożeniu CD-ROM-u do napędu, program TeXLive pokaże okno dialogowe, w którym mamy do wyboru szereg opcji:

Gdy włożenie CD-ROM-u do napędu nie uruchamia automatycznie programu, należy w oknie Eksploratora Windows wskazać bin/win32/TeXLive.exe i uruchomić program dwukrotnym naciśnięciem klawisza myszy.

4.2. Uruchamianie z CD-ROM-u

Wszystkie programy TeX-owe można uruchamiać bezpośrednio z CD-ROM-u, mając natychmiastowy dostęp do wszystkich makr i fontów. Ceną jest tu wolniejsza praca niż w wypadku instalacji na twardym dysku. Do efektywnej pracy wymagana jest modyfikacja zmiennych środowiska systemu i utworzenie niewielkich, pomocniczych katalogów na dysku twardym. Katalogi te będą zawierały niezbędne pliki konfiguracyjne, pozwalające użytkownikowi na modyfikację ustawień programów i samodzielne generowanie potrzebnych plików formatów. Ponadto, w pomocniczym katalogu będą zapisywane generowane automatycznie fonty.

Wymienione kroki przygotowawcze wykonuje program TeXlive.exe:

  1. Po uruchomieniu programu należy wybrać opcję Explore CD-Rom, następnie Select a text editor. Wyświetlone zostanie okno dialogowe, pozwalające wybrać uprzednio zainstalowany edytor tekstowy. Edytor ten powinien umożliwiać współpracę ze środowiskiem TeX: uruchamiać programy do kompilacji, przeglądania itp. Jeśli tego typu edytor nie jest zainstalowany, należy go zainstalować z menu Install, szczegóły w części 4.3.

    W systemie Windows nie ma możliwości odgadnięcia, czy wybrany program jest rzeczywiście edytorem tekstowym, wobec tego użytkownik powinien sam to starannie określić. Najczęściej używane edytory to:

    GNU Emacs c:\Program Files\NTEmacs\bin\runemacs.exe
    XEmacs c:\Program Files\XEmacs\XEmacs-21.2\i586-pc-win32\xemacs.exe
    WinShell c:\Program Files\WinShell\WinShell.exe
    WinEdt c:\Program Files\WinEdt Team\WinEdt\WinEdt.exe
    TeXnicCenter c:\Program Files\TeXnicCenter\TEXCNTR.exe
    Wybrany program zostanie zapamiętany dla późniejszego uruchamiania. Użytkownikom (szczególnie początkującym) można polecić dostępny na płytce WinShell, łatwo konfigurowalne, posiadające spolonizowane menu i komunikaty środowisko do pracy z systemem TeX. Bardziej zaawansowani użytkownicy wybiorą zapewne NTEmacs.
  2. Z menu Explore CD-ROM należy wybrać Run TeX off CD-ROM. Do tymczasowego katalogu skopiowane zostaną pliki konfiguracyjne oraz wygenerowane będą pliki najczęściej używanych formatów: tex (Plain) i latex. Po utworzeniu lokalnej bazy danych o instalacji (plik ls-R) ustawione zostaną tymczasowe zmienne środowiska: PATH oraz TEXMFCNF, po czym zostanie uruchomiony wybrany edytor, umożliwiający edycję plików, ich przetwarzanie, podgląd wyniku składu itp.

    Jeśli w systemie nie zostanie wykryty program Ghostscript (interpreter PostScriptu), ukaże się ostrzeżenie, iż wyświetlenie wyniku składu może być wadliwe. Ghostscript można zainstalować z menu Install->Support (patrz  4.3).

  3. Wybór innego edytora jest w każdej chwili możliwy.

    Podczas pierwszego uruchomienia WinShell należy wybrać język menu i komunikatów (np. polski), a następnie kodowanie użytego w edytorze fontu (menu Opcje -> Font -> Zmień -> Skrypt – należy tu wybrać: „Europa Srodkowa”).

  4. Menu Cleanup CD-Rom setup pozwala na usunięcie wszystkich plików wymaganych do uruchamiania programów TeX-owych. Dodatkowo zainstalowane (z dysku bądź z sieci) programy nie będą usunięte, np. jeśli zainstalowano WinShell lub NTEmacs, nie będą one usunięte.

Edytor jest uruchamiany w ramach zmienionego środowiska. W katalogu przeznaczonym na pliki tymczasowe tworzone jest drzewo katalogów texmf, zgodne z TDS. Jest to potrzebne do automatycznego generowania plików fontowych, a także przechowywania plików konfiguracyjnych (można je modyfikować w razie potrzeby). Z uruchomionego edytora2 mamy dostęp do pełnego środowiska programów TeX Live, znajdujących na płytce.

Bardziej zaawansowani użytkownicy (szczególnie ci, którzy chcą uruchamiać programy z wiersza poleceń i samodzielnie modyfikować ustawienia programów) mogą przygotować system, wykorzystując plik wsadowy mkloctex.bat (katalog setupw32). Po skopiowaniu pliku na dysk twardy należy go uruchomić z wiersza poleceń (okno DOS/CMD), podając dwa parametry: literę CD-ROM-u i literę dysku twardego, na którym chcemy utworzyć pomocnicze drzewko TeX-owe. Po zapoznaniu się z końcowymi komunikatami wyświetlanymi przez program zalecane jest wykonanie sugerowanych tam czynności.

4.3. Instalacja edytorów i innych programów pomocniczych

Program TeXLive.exe (jak i dalej opisany TeXSetup.exe) może być wykorzystany do zainstalowania pojedynczego programu, niekoniecznie związanego z systemem TeX. Może to być edytor, jak WinShell lub NTEmacs, a także inny program, np. NetPBM (zestaw programów do konwersji plików graficznych) bądź Ghostscript (interpreter PostScript).

Niektóre programy posiadają ograniczenia licencyjne, wobec czego nie znalazły się na płytce, ale dostępne są z sieci. Aby je zaistalować, należy uaktywnić menu Install->Enable Internet access, które wykryje aktywne połączenie z Internetem bądź uruchomi procedurę połączenia modemem. Uwaga: jeśli komputer nie ma w ogóle możliwości połączenia z Internetem, czas zwłoki może być dość długi (30 sek. lub więcej). Zatem zaleca się uaktywnianie menu jedynie wtedy, jeśli użytkownik jest pewien, że posiada możliwość połączenia.

Tylko nieliczne z przydatnych programów znalazły się na płytce. Najważniejsze to wymienione już: edytory NTEmacs i WinShell, Ghostscript i NetPBM (jest on wymagany np. do uruchamiania programu TeX4ht).

Programy do zainstalowania z sieci są nieraz spore, np. Perl 10MB, XEmacs 50MB, a więc pobranie ich i instalacja może trwać długo, zależnie od możliwości połączenia. Program TeXSetup.exe nie jest w stanie tego oszacować. Podczas instalacji niektórych programów TeXSetup.exe pracuje w trybie nie wymagającym interwencji użytkownika. Inne programy posiadają własne procedury instalacyjne, wymagają zatem reakcji typu wybór katalogu itp.

Najbardziej zalecanym do instalacji z sieci programem jest niewątpliwie GSView, interfejs graficzny dla GhostScript, pozwalający na przeglądanie na ekranie plików postscriptowych (PS, EPS), również plików PDF, a także ich drukowanie. Na szczęście jest on rozsądnych rozmiarów (ok. 1,5MB).

Pakiety bez specyficznego programu instalacyjnego są zazwyczaj rozpakowywane i konfigurowane na dysku wybranym do instalacji pozostałych programów. Przykładowo, instalowane NTEmacs lub NetPBM zawarte są w skompresowanych plikach zawierających strukturę katalogów (NTEmacs\ NetPBM\). Zostaną one zainstalowane w ramach podanego do instalacji dysku i katalogu (c:\Local lub c:\Program Files).

4.4. Instalacja na twardym dysku

Instalację rozpoczyna się od uruchomienia (automatycznie – po włożeniu płytki do napędu, lub bezpośrednio – z katalogu bin\win32) programu TeXlive.exe i wybrania opcji Install -> TeXLive, która uruchamia główny program instalacyjny TeXSetup.exe (można go też uruchomić bezpośrednio z katalogu bin\win32). Program posiada szereg ekranów dialogowych:

Ekran ‘Welcome. . . ’
(rys. 5, u góry); można tu wybrać Quick Install – szybką instalację, bez interwencji użytkownika, z domyślnym wyborem zestawów (tex-basic, tex-latextex-pdftex. Jeśli jednak chcemy zainstalować dodatkowe programy pomocnicze (edytor, Ghostscript), nie należy używać tej opcji. W wersjach Windows gdzie ma to zastosowanie można uaktywnić opcję Install for all users – udostępnienie instalacji dla wszystkich użytkowników (wymagane są do tego prawa administratora!);
TeXSetup Wizard Katalogi źródłowe instalacji TeX Live
pict pict
Rysunek 5: Program TeXSetup wizard

Ekran ‘Source. . . ’
zawiera nieco więcej elementów; pozwala wybrać źródło instalacji (dla CD TeX Live ustawiany jest domyślnie napęd CD-ROM, może to też być lokalny katalog na dysku twardym), ponadto pozwala zainstalować dodatkowe programy bezpośrednio z Internetu (rys. 5, na dole).

Do czego potrzebne mogą być różne źródła instalacji? Właściwe pliki systemu TeX Live są zawarte na płytce, ale brak niektórych pakietów, przydatnych dla użytkowników Windows, czy to z powodu braku miejsca, czy też z powodu ograniczeń licencyjnych. Aby zainstalować dodatkowe programy z Sieci należy włączyć opcję Enable Internet Download.

Nie należy traktować powyższego jako ograniczenie: CD-ROM pozwala zainstalować w pełni funkcjonalny system. Programy dodatkowe (np. WinEdt) można doinstalować później, w dogodnej chwili.

Pliki mogą więc być zainstalowane:

Ostatnia opcja jest dostępna tylko wtedy, gdy włączymy możliwość pobierania plików z Internetu (prawa strona ekranu dialogowego). Możemy tu skonfigurować sposób pobierania plików: wykorzystując bibliotekę wininet.dll Internet Explorera 5x lub bezpośredni dostęp (ftp, http). Wreszcie możemy określić lokalny (local source directory) i sieciowy katalog źródłowy plików instalacji (remote source directory). Przycisk browse (przeglądaj) pozwala na łatwy wybór zarówno pierwszego, jak i drugiego (adres sieciowy URL, z listy dostępnych repozytoriów) źródła instalacji.

Root of Installation
kolejny ekran pozwala na wybór katalogów (rys. 6, u góry), w których program ma umieścić główną dystrybucję i lokalną konfigurację (z powodu „dziwnych” właściwości Windows 2000 domyślnie proponowany jest dysk C: i katalog \Program Files\TeXLive, w innych wersjach Windows może być to po prostu katalog \TeX dowolnego dysku – uwaga tłumacza). Jedynie wybór głównego katalogu (Root directory) jest naprawdę istotny; inne katalogi są ustawiane względem katalogu głównego. W okienku Extra TeXMF tree można wskazać dowolny katalog, zgodny ze strukturą TDS, zawierający dodatkowe zasoby TeX-owe. Z kolei katalog określany przez zmienną $HOMETEXMF ustawiany jest domyślnie w zależności od tego, jak nasza instalacja Windows „interpretuje” zmienną HOME (w instalacjach jednostanowiskowych jest to po prostu katalog Moje dokumenty, w którym można utworzyć zgodne ze strukturą TDS lokalne drzewo texmf). Oczywiście można zrezygnować z tworzenia dodatkowych katalogów Local, ExtraHome, usuwając wpisane w okienkach wartości.
Główny i dodatkowe drzewa katalogów instalacji Wybór predefiniowanych zestawów
pict pict
Rysunek 6: TeX Live-Setup: Katalogi instalacji / Predefiniowane zestawy

Ekran ‘Get TPM’
nie wymaga interwencji użytkownika. Pliki .tpm, które opisują zawartość zestawów i pakietów, są pobierane (niekiedy z Internetu), rozpakowywane (jeśli wymaga tego potrzeba) i analizowane.
‘Scheme selection’
menu pozwala wybrać do zainstalowania predefiniowane zestawy pakietów (rys. 6, na dole): podstawowy, rekomendowany, pełny, albo zalecane zestawy dla grup użytkowników (np. GUTenberg dla frankofonów lub GUST dla Polaków). Gdy wybrano zestaw (Scheme) nadal możliwa jest jego dodatkowa specyfikacja (dodanie bądź usunięcie pakietów) po zaznaczeniu okienka obok napisu I want to customize the selected scheme. W takim wypadku wyświetlony zostanie ekran wyboru pakietów. Gdy nie włączymy opcji, program przeskoczy od razu do ekranu przeglądowego, wyświetlającego listę pakietów do instalacji.
‘Packages Selection’
menu pozwala wybrać do zaistalowania zestawy bądź poszczególne pakiety (opis zestawów i pakietów znajduje się w rozdziale 2.1). Wyboru dokonuje się przez rozwijanie poszczególnych gałęzi zestawów – podobnie jak to ma miejsce w Eksploratorze Windows – i zaznaczaniu/odznaczaniu potrzebnych elementów (rys. 7, u góry). Można zrezygnować z instalacji pojedynczego zestawu lub pakietu, ale akcja ta powiedzie się jedynie wtedy, gdy wybrany element nie będzie zależny od innych. Przykładowo, nie można odznaczyć zestawu tex-basic bez uprzedniej eliminacji wszystkich zestawów zależnych. Trzy zestawy (tex-basic, tex-latex i tex-pdftex) są zaznaczone domyślnie jako najczęściej wymagane (zalecane). Zaznaczone jest także instalowanie dokumentacji pakietów. Można ponadto wybrać instalowanie plików źródłowych pakietów makr (Source Files), choć nie są one potrzebne do bezpośredniej pracy. Uwaga: Wybór zestawu zawierającego polskie pakiety wymaga zaznaczenia tex-langpolish (jest on domyślnie zaznaczony gdy uprzednio wybrano schemat instalacji dla GUST).

Dodatkowo, w zestawie win32-support, można wybrać do zainstalowania edytor dla TeX-a (WinShell, TeXshell, PFE lub Emacs) oraz PostScriptową przeglądarkę Ghostscript i inne przydatne programy pomocnicze (rys. 7, na dole). Żaden z tych programów nie jest instalowany domyślnie! Nie można także wybrać do instalacji całego zestawu, co zapobiega pochopnemu pobieraniu dużych pakietów z sieci. Niektóre z wymienionych w zestawie pakietów dostępne są, z powodu ograniczeń licencyjnych, jedynie w Internecie (zaznaczono je ikonką przedstawiającą połączone komputery) i można je zainstalować gdy uprzednio wybrano opcję pobierania programów z sieci. Na CD-ROM-ie dostępny jest stabilny Ghostscript. Warto doinstalować z sieci interfejs graficzny dla Windows, program GSView, (pakiet gsview-nonfree).

Ekran udostępnia ponadto informacje o objętości pakietów oraz wymaganej i dostępnej pojemności dysku.

‘Review Page’
(przegląd wyboru dokonanego przez użytkownika) – ekran ten prezentuje podsumowanie dokonanych wyborów (rys. 8, u góry). Nadal możliwe jest cofnięcie się do poprzednich menu i zmiana decyzji.
Wybór pakietów Programy dla Win32
pict pict
Rysunek 7: Wybór pakietów i Dodatkowe programy dla Win32

Ekran ‘File Copy’
prezentuje postęp procesu instalacji – kopiowanie plików (w miarę potrzeby pobieranych z Internetu i rozpakowywanych), rys. 8, na dole.
‘Configuration’
wiele pakietów, a także cały system, wymaga uprzedniej konfiguracji (rys 9, u góry). Na tym etapie generowane są plików formatów, tworzone są bazy danych instalacji, ustawiane zmienne środowiska itp. Czynności te są czasochłonne i niekiedy wymagają od użytkownika nieco cierpliwości.
Ekran przeglądu Kopiowanie plików
pict pict
Rysunek 8: Przegląd pakietów i Kopiowanie plików

Ekran ‘Congratulations. . . ’
końcowy ekran (rys. 9, na dole) pozwala obejrzeć plik .log instalacji. Jeśli zachodzi taka potrzeba (Win9x/ME), proponowany jest restart systemu.


Ekran konfiguracji Ekran końcowy
pict pict
Rysunek 9: Ekran konfiguracji i Ekran końcowy

Należy być świadomym, że rozmiar klastra (cluster) partycji dysku DOS-owego może mieć radykalny wpływ na rozmiar instalacji TeX-a. Drzewo z plikami TeX-owymi zawiera setki małych plików i często zdarza się, że kompletna instalacja zajmuje do czterech razy więcej miejsca niż objętość samego CD-ROM-u.